E-sigaralar ve e-likitler ile ilgili söylenceler

Bloga yeni bir yazı eklemeyeli uzunca bir süre geçti. Sebebinin bayram olduğu düşünülebilecek olsa da asıl sebep bendenizin tembelliğidir. Şu sıralar sigara ve e-sigara fiyatlarını karşılaştırmaya çalışıyorum. Dört aylık bir süreç içinde (e-sigara pilinin dayanacağı süre) günde bir paket sigara içen birinin sigara masrafı piyasadaki en ucuz marka 5 lira en pahalısı 8 lira ise (bakkalın yalancısıyım) 600-960 lira arası, e-sigara kullanan birinin masrafı da (gerçi farklı tercihlere göre değişiyor ama) ortalama 968 liraya denk geliyor. Tabi farklı modeller için tam bir fiyat listesi çıkartamadım. Mantar gibi e-sigara satış sitesi türeyip duruyor ve açıkcası hiçbirine güvenip de "en iyi fiyatı şurası veriyor" deyemem. Tabi e-sigaranın diğer ülkelerde olduğu gibi sigaraya oranla çok daha hesaplı olmayışının sebebi kaçak, düşük kaliteli ve çeşitliliği kısıtlı ürünlerin kayıt dışı ve fahiş fiyatlarla satılması. Unutmayınız ki bu meretin Türkiye'ye girişi (sözde) yasak. Her ne kadar gümrük müdürlüğü elemanının gümrük ve ticaret bakanlığı ve sağlık bakanlığı bilgi merkezlerinden daha çok bilgisi olsa da... Kendini bilmem ne bilmem ne şirketinin resmî(!) dağıtıcısı ilân edenlere kanmayın. Her kim e-sigara ve e-likit getiriyor ve satıyorsa kayıt dışı bir şekilde çalışıyor ve kaçak getiriyor. Yaptığınız alışverişte hak iddia etmeniz pek mümkün sayılmaz ve karşınızda muhattap alabileceğiniz kişi bulmak da imkansız denecek kadar zor. Adamların bırakın vergi numaralarını adres bilgileri dahi yok, sadece dandik bir anonim kontörlü hat numarası var. Yani kısaca paranızla rezil olmanız olasıdır. E-sigara kullanmak istiyorsanız risk almaya hazır olun. Ben bir iki defa sıkıntı yaşadım ama tanıdığım birkaç e-sigara kullanıcısından, henüz olumsuz bir şey duymadım.

Malesef ülkemizde hiçbirşey doğru düzgün araştırılmadığı için (birazdan o konuya değineceğim) her anlamda bilgi kirliliği ve latince adı "götünden-us uydurma-tus" olan hastalıkla karşı karşıyayız. Bir taraftan "üç-beş kuruş yolumuzu bulalımcı" elemanlar, sırf ellerindeki malı satmak için ağızlarına geleni söylüyorlar, "mucize", "zararsız" hatta "sağlıklı" gibi ifadeler kullanmaktan çekinmiyorlar. Çeşitli yayın organlarında etiketiyle ekmek yiyen ama gerçekte kıç yalayarak ya da bürokratik kısa yollarla bir yerlere gelmiş medya maymunu "hocalarımız" da diğer taraftalar. Bu sözde profesörler (denizde kum bizde medya maymunu bitmez) konuyu araştırmak yerine wikipedia'dan "kopi-peyst" (copy+paste) usulü sürekli birşeyler uydurup duruyorlar. Ben sıradan bir vatandaşım merak ettiğim şeyi mübarek vikipediden okurum ama bir bilim insanı iddiasıyla ortaya çıkan eleman akademik olmayan kaynaktan, üstüne üstlük, geçerliliğini kontrol etmeden ve kendisi konu hakkında bir araştırma yapmadan çalıp çalıp satıyor. Wikipedia kullanıyorsan en azından referans ver, be öküz.

Neyse... Bu yayında olumlu ve olumsuz söylencelerle ilgili görüşlerimi paylaşacağım Başında yıldız olanlar söylenceler (benim iddialarım değil) hemen altlarında tireyle başlayanlar ise benim bu söylencelerle ilgili düşüncelerim:

* E-sigaralardaki lityum piller kansere sebep olur.

- Elektromanyetik (EM) alanların kanser yapmasından endişe edenler cep telefonu, televizyon, masaüstü ya da laptop bilgisayar vs vb herşeyi evinden atmalı. Bu ürünler ülkemizde yasak mı? Hayır. Yoğun EM alan oluşturan baz istasyonları ne alemde? Hemen her köşede keyiflerine bakıyorlar ve her gün bir yenisi dikiliyor. Elektrik akımının oluşturduğu EM alanlara uzun süre maruz kalmanın sağlığa zararlı olduğu söyleniyor ancak bu konuda sanki sadece e-sigaranın lityum pili EM alan yayıyormuş hatta tek zararlı olan e-sigara pilinin EM alanıymış gibi anlatılıyor.

* E-sigara el ve dudak alışkanlığını ortadan kaldırmaz.

-Hayır, e-sigara el ve dudak alışkanlığını ortadan kaldırır. Bunu söyleyen profesör(!) e-sigarayı birinci gruptaki (bir başka yazıda var) kartuşlu ya da tek kullanımlık olanlardan ibaret zannediyor. Birinci gruptakilerin yani kartuşlu ve tek kullanımlık olanların bile bütün modelleri sigaraya benzer tipte değil. En yaygın kullanılan e-sigara tipleri el ve dudak alışkanlığını, sürdürmenin aksine, bozar. E-sigaradan çekilen nefes 2-3 saniye sürer ve atomizerin fazla ısınmaması için (sigarada olduğu gibi) peşpeşe nefes çekilmez; ayrıca sigarada, hâliyle, pil düğmesi yoktur ve e-sigara modellerinin büyük çoğnuluğu iki parmak arasında tutulmaz. Kısaca, sigara kullanımının sebep olduğu el ve dudak alışkanlığı yeni bir davranış biçemi sayesinde ortadan kalkar. Tabi dikkatli okurun tahmin edebileceği gibi, e-sigara kendi kullanım biçemini yaratır; yani yeni bir el ve dudak alışkanlığı oluşur. Davranışsal olarak sigara kullanımına dönüşü engeller ama yeni bir alışkanlık olarak kendi yerini yapmaya başlar. Tabi nasıl kullanıldığı, bakımı, dolumu, temizliği düşünülürse sigara kullanmaktan daha zahmetlidir. Sigara kullanımındaki davranışsal süreçle e-sigara kullanımındaki davranışsal süreçlerin kalıcılığını karşılaştıran bir araştırma var mı? Aslında "böyle bir araştırma yapmaya zahmet eden var mı?" diye sormalı.

* E-likit kanserojen madde içerir. Ağıza gelirse zehirli olabilir / kansere sebep olabilir.

-E-likitlerin kanserojen, mutagenez ya da toksik madde içermediği yapılan analizlerle (yani e-likit denen maddeyi oluşturan parçaların birbirinden ayırılması ve oranlarının ne olduğunun, adlarının ne olduğunun, nasıl birleştiklerinin belirlenmesiyle) belgelenmiş. Bu analizlerine itirazı olan sözde proflarımızdan kendi analizini yapan, analizinin sonuçlarına göre yayın veren var mı? Hayır. don içinden sallayıp etiketinin ekmeğini yiyen var mı? Olmaz mı? Burası Türkiye. Ayrıca e-likitin, kafaya dikip içmediğiniz, burun spreyi gibi burnunuzdan çekmediğiniz, damardan ya da fitil şeklinde almadığınız durumlarda aşırı dozda (1g/kg 'dan fazla) vücudunuza girmesi mümkün değildir. E-sigara ne de olsa ağızla içilir. Deri teması kimyasal yanmaya ya da zehirlenmeye sebep olmaz, elinizi yıkarsınız, geçer.

* Nikotin, eroin gibi aşırı bağımlılık yapıcı hatta öldürücü bir maddedir.

* Nikotin aslında bir böcek ilacıdır.

- Götünden uydurmanın daniskası! İşin kötüsü bunları söyleyen profesör ünvanı almış bir bilim insanı. Hangisi daha kötü? Bile bile uydurması mı, alanı olduğunu iddia etmesine rağmen bilmiyor olması mı? Evet nikotin bağımlılık yapıcı bir maddedir. Ancak eroin, kokain vb uyuşturucuların aksine "rahatlatıcı/sakinleştirici özelliği olan bir uyarıcı" maddedir. Eğer sekiz-on tane nikotin cikletini bir anda çiğnerseniz ya da beş altı tane nikotin bandını bir seferde vücudunuza yapıştırırsanız, evet, nikotinden zehirlenirsiniz ve ölüm riskiyle karşılaşırsınız. Hangi madde olursa olsun normal kullanım sınırlarının uçuk denecek düzeyde fazlasını kısa bir sürede tüketirseniz ölüm riskiyle karşılaşırsınız. Çok kısa sürede aşırı miktarda su tüketirseniz beyin omurilik sıvısındaki artış beyin sapınıza baskı yaparak ölmenize de sebep olabilir ama su her gün içtiğiniz ve içilmesi tavsiye edilen bir "kimyasal maddedir" (dihidrojen monoksit). Nikotinin zararı da kafein kadardır. bu arada, kafein de bağımlılık yapıcı bir maddedir üstelik yoksunluğu nikotine göre kişiyi daha kötü etkiler ama kahveyi, kolayı ya da Starbucks'ları yasaklayalım diyen pek kimseyi göremezsiniz. Nikotin bağımlılığı da diğer bağımlılıklar gibi tanı kriterleri envanterinde sınıflandırılmıştır. Daha önce de yazmıştım: diğer bağımlılık türleri gibi nikotin bağımlılığı da bir hastalıktır. Ancak iddia edildiği gibi eroin kokin vb maddelerdeki gibi zorlayıcı yoksunluk hecmeleri görülmez. Yoksunluğun verdiği rahatsızlık yaklaşık üç (3) dakikada geçer. Bu nedenle sigarayı bırakma sürecinde olanlara yoksunluk hissetiiklerinde hemen kısa bir süre için dikkatlerini başka bir şeye vermeleri söylenir, bu yönde teknikler öğretilir. Bu lâfı eden ahlaksızın söylediği doğru olsaydı hiçkimse sigarayı bırakamazdı. Gerçi bu tür söylemler genelde özel hastanelerin "uzmanlarından" fırtlıyor. Kısaca diyorlar ki "aman ha kendi başınıza bırakamazsınız çok tehlikeli bir durum, korkun, bize gelin, size ilaç satalım". Ben de diyorum ki üç kuruş kazanmak uğruna götümüzden element uydurmayalım.

Böcek ilacı meselesine gelince: elli atmış sene (nâm-ı diğer sittin sene) önce böcek ilaçlarında nikotin kullanılmış ancak günümüzde (yetkinliği düşük ve pahalı olduğu için) kullanılmıyor.

* E-sigara, sigara içmeyenleri ve/veya sigarayı bırakmış olanları özendirecektir.

- Evet arkadaşlar, hepiniz iradesiz ve zayıf varlıklarsınız. Hayvanlar gibi içgüdülerinizin esiri olarak yaşıyorsunuz. Hayatınız boyunca hiç sigara içmemiş olabilirsiniz ama hep sigara içmek istediniz. İçinizde hep bu istek vardı ama tırsıyordunuz, sigarayı bırakmayı tercih edenler de zaten tırstıkları için bıraktılar zaten. Dürtülerinize engel olamıyorsunuz. Sigara içenleri gördüğünüzde engel oluyorsunuz, yanınızda dibinizde içildiğinde rahatsız oluyor uzaklaşıyorsunuz ama e-sigara içenleri gördüğünüzde bir türlü kendinizi durduramıyorsunuz. Ne olduğunu tam bilmeseniz de, daha önce hiç tanışmamış olsanız da, anlamasanız da sigarayı, nikotini hayatınızdan kendi isteğinizle çıkartmış olsanız da e-sigarayı görünce bir anda manyaklaşıyor, "ah bir tadına baksam! bir denesem! ucundan bi' kıt..." diye dövünüyorsunuz. Sizi pis özentiler sizi! Ama endişelenmeyin, özel hastanelerimizin "hocaları" ve devlet babamız sizleri kendinizden koruyacaktır! Sizi gidi pis gizli tiryakiler sizi! Bir de "sigara içmiyorum" diye geçiniyorsunuz, oysa nikotin hep düşlerinizde, aklınızda!

Hepsi iyi güzel de... ya nikotin tabletleri, nikotin bantları ne olacak? Siz pis özentilerin, potansiyel tiryakilerin canı hiç nikotin tableti, nikotin bandı çekmiyor mudur acaba?

* E-sigara, sigarayı bırakmada mucize bir çözümdür.

- Hayır değildir. Sigarayı bırakmayı aklına koyan kişi için e-sigaradan çok daha ekonomik ve çok daha etkili yöntemler var. Eğer bu yazıyı okuyorsanız ve "ben sigarayı bırakmak istiyorum, sigarayı bırakmaya hazırım" diyorsanız size tavsiyem ilaç almayın, e-sigara kullanmayın, nikotin tableti almayın, nikotin bandı almayın, mora-terapi ve benzeri bilimsel olmayan saçma sapan yöntemlerden uzak durun; neden sigara içtiğinizi ve neden sigarayı bırakmak istediğinizi iyi anlamaya çalışın ve yetkin bir psikologdan yardım alın. Uyarı: Yetkin bir psikolog üniversitelerin 4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olmuş ve bunun üzerine terapi eğitimi almıştır, terapi eğitimi de yeterli değildir süpervizyon da almış olması gerekir ancak süpervizyon biraz tuzludur herkes bir akademisyenden süpervizyon alamayabilir. Bir psikoloğa gittiğinizde nereden mezun olduğunu varsa yüksek lisansını nerede yaptığını, terapi eğitimini nerede kimden aldığını ve süpervizyonunu nerede kimden aldığını sorun. Son olarak da benzer vakalarla tecrübesi olup olmadığını sorun ve yukarıdakileri mutlaka kurum ve kişileri arayarak doğrulamaya çalışın. Kimileri akran süpervizyonu almış olabilir, kimileri süperzivyon almamıştır ama tecrübelidir. Kime başvuracağınızı bilmiyorsanız Türk Psikologlar Derneği'ni - www.psikolog.org.tr - arayın ve yardım isteyin. Her ne kadar 171'i aramak da bir çözüm olsa bile şu sıralar sağlık bakanlığının sözde yardım programında yoğun olarak hekimler çalışıyor. Hekimler ilaç vb tavsiye etme eğilimindeler ve hasta takibine ayıracak zamanları olmuyor.

Aslında söylenen teknik olarak yanlış değil. E-sigarayla sigarayı bırakırsınız ama unutmayın sizin hastalığınız nikotin bağımlılığıdır ve e-sigara asla ve asla mucize bir çözüm değildir. Amacınız sigaranın zararlı etkilerinden uzak kalarak nikotin almaksa kullanın ama doz azaltarak bıraktırma iddiası saçmadır. Önceden de söylediğim gibi: niyetiniz bırakmaksa hangi yöntem olursa olsun bırakırsınız. Eğer bırakmaya hazırsanız yöntem sadece bahanesidir. Bu mücadelenin yarısı öz farkındalıkla verdiğiniz karardır kalanı da kullanacağınız yöntemdir. Doz azaltımını normal sigarayla da yaparsınız. Sürecin sonunda sıgarayı bırakacağınız için doz azaltımında kullanacağınız yöntem manidar bir fark yaratmaz. El alışkanlığını ortadan kaldırmak söz konusu olacaksa da sigaranın el alışkanlığı ortadan kalkar ama hiçkimse size e-sigara el alışkanlığı yapmaz diyemez; çünkü bu yönde bir bilimsel çalışma yok. Unutmayın: kendiniz için yapmayacağınız bir şeyi hiçbir hekim, ilaç ya da cihaz yapamaz!

* E-sigaranın sağlığa zararlı hiçbir etkisi yoktur.

* Pasif içiciliğe sebep olmaz, kapalı alanlarda içilebilir.

- Ben e-sigaranın sigara kadar zararlı olmadığını düşünüyorum ama sağlığa hiçbir zararı olmadığına inanmıyorum. Başlıca zararı, kullanan kişinin, e-sigaranın tamamen zararsız olduğunu düşünmesidir. Bu nedenle örneğin nikotin tüketimi sigara kullanımına kıyasla aşırı derecede artabilir. Nikotin denen meret itin götüne sokacak düzeyde (aşırı oğlu aşırı) kullanılmadıkça zehirlemez ama vücuda telafi edilebilir olsa da, bir zarar verir. E-likitin içindeki kimyasallar kalıcı zarar vermeyen ya da etkisi olmayan maddeler olabilir (en azından uluslar arası standartlara göre tehlikeli kabul edilmeyen maddeler) ama unutmayın ki bu maddelerin uzun süreli kullanımına ve vücuttan atılmalarının etkilerine dair bilinmeyen çok şey var. Hiçbirşey için, genel geçer bir "sağlığa yararlıdır" veya "sağlığa zararlıdır" etiketine kanmayın. Her insanın bedeni de zihni de kendine has ve eşsizdir. Sağlık bilimlerinde sınıflama, insanların kendilerine göre yapılmaz, vakalardaki, yani o insanların yaşadığı sağlık sorunlarındaki, benzer sebep-belirti ilişkilerine göre yapılır. Kısaca benzer belirtiler, sebepleri soruşturularak gruplanır ve sağlık sorunu olarak tanımlanan sürecin ilerleyiş biçimi benzeşen vakaların durumuna ortak bir isim verilir (adına da teşhis denir) ama bu isimlendirme, o gruptaki herkesin birebir aynı olduğu ve aynı yöntemle tedavi edilebilecekleri anlamına gelmez. Dolayısıyla bir kişiye iyi gelen, bir başka kişiye iyi gelmeyebilir ya da etkisiz olabilir. E-sigara için, farklı patolojilerle, kişide önceden varolan farklı sağlık sorunları veya kişinin bedensel oluşuyla etkileşimlere yönelik çalışmalar bulunmamaktadır. Ben böyle dediğimde hep "e kardeşim sen e-sigaraya karşı mısın değil misin anlamıyoruz? sen de e-sigara kullanmıyor musun?" diye soran çok oluyor. Ben e-sigara kullanıyorum ve karşı değilim ama kullandığım şeyin zararsız ve mucize bir şey olduğunu ya da bir sihirli değnek olduğunu düşünmüyorum. Biz milletçe siyah-beyaz düşünce tarzına alışkınız. Bu düşünce tarzı daha güvenlidir, daha kolaydır ama ben doğru olduğuna inanmıyorum. Bir şey kullanıyorsam onun ne olduğunun, tercihimin ne olduğunun farkında olmak isterim.

Gelelim şu varolmayan(!) pasif içiciliğe ve kapalı alanlarda kullanılabilir olmasına. Arkadaşlar, elinizi vicdanınıza koyun. Sigara yasağı nasıl çıktı? Yurdum insanı nerede boş dursa etrafındakileri düşünmeden yaktı sigarasını, purosunu, piposunu; yeri geldi bendenize benzer 20 yıllık tiryakiyi bile bezdirdi. Sigara içtiğim dönemde duman altı olan eğlence mekânlarından nasıl kaçtığımı hatırlarım. Gelin biraz dişinizi sıkın, nikotin yoksunluğu öyle söylendiği gibi elde titremeydi, öfkeydi vs yapmaz bunların hepsi sizin zihninizde olan şeyler. Yaşadığınız öfke duygusu nikotin yoksunluğundan değil engellenmişlik algısından, yaşamınızı istediğiniz gibi düzenleyemediğinizi düşünmenizden ortaya çıkar. Dışarı çıkın ve ihtiyacınızı karşılayın. Yukarıda belirttiğim gibi nikotin yoksunluğunun etkisi yaklaşık üç dakika sürer. Uygun bir fırsat bulana kadar sabır! Ayrıca her ne kadar e-likitin buharı kısa bir süre sonra göze görünmemeye başlasa da çevrenizdeki kişiler kokusunu alabilir. Ortada bir koku varsa ağzınızdan çıkan o buharın kalıntısı mutlaka havadadır ve başka biri bu kokuyu alabiliyorsa ki çevrenizdeki kişiler hafif de olsa bir koku alabiliyorlar, akciğerlerine gidiyordur. Zararlı/zararsız bir etkisi var mıdır yok mudur bilemem ama unutmayın ki siz de bilemezsiniz. "Götünden-us Uydurma-tus" hastalığından muzdarip özel hastane profesörleri bile bilmiyorlar. Elinizi vicdanınıza koyun, biraz dişinizi sıkın.

Wickiniz ıslak, atomizeriniz kuru olsun. :)